W kwietniu tego roku, po długim okresie oczekiwania, Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o ochronie sygnalistów, który teraz zmierza na obrady Sejmu. Przypomnijmy, że termin na wdrożenie do polskiego porządku prawnego Dyrektywy 2019/1937, dotyczącej ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii Europejskiej, minął 17 grudnia 2021 roku. Polska jak dotąd nie zaimplementowała tych przepisów, co skutkowało nałożeniem przez Komisję Europejską kary finansowej za opóźnienia. Ta sytuacja, jak podkreślono w uzasadnieniu projektu, przyspieszyła prace nad ustawą, będącą teraz przedmiotem szczególnej uwagi nowego rządu. Dzięki tej inicjatywie Polska ma szansę nie tylko uniknąć dalszych konsekwencji prawnych, ale również zwiększyć ochronę praw jednostek zgłaszających naruszenia prawne. Poniżej przyglądamy się kluczowym aspektom tego projektu, wyjaśniając, jakie zmiany wprowadza i co oznaczają one dla pracowników oraz pracodawców.

Kim jest sygnalista?

Sygnalista to osoba, która zgłasza naruszenia prawa lub nieprawidłowości w miejscu pracy lub w ramach organizacji, mając uzasadnione podstawy do przypuszczeń, że te informacje są prawdziwe. Zadaniem sygnalisty jest działanie w interesie publicznym, a nie osobistym. To, co odróżnia sygnalistę od innych zgłaszających, to jego motywacja do ochrony dobra wspólnego. 

Prawa Sygnalisty

Ochrona przed odwetem

Najistotniejszym prawem przewidzianym w ustawie jest ochrona sygnalistów przed odwetem ze strony pracodawcy. Działania odwetowe, takie jak zwolnienie, mobbing, czy pozbawienie awansu, są zabronione. Ustawa zapewnia sygnalistom możliwość wystąpienia o zadośćuczynienie lub odszkodowanie w przypadku doświadczenia takich działań. 

Tajemnica tożsamości

Ustawa gwarantuje zachowanie tajemnicy tożsamości sygnalisty, co stanowi dodatkową warstwę ochrony. Sygnaliści decydują samodzielnie o zgłoszeniu nieprawidłowości, a ich decyzja o zachowaniu anonimowości jest chroniona. 

Jakie naruszenia można zgłaszać zgodnie z nową ustawą o ochronie sygnalistów?

Najnowszy projekt ustawy o ochronie sygnalistów przynosi znaczące zmiany, które mają na celu rozszerzenie ochrony osób zgłaszających naruszenia oraz zwiększenie ich praw. Po pierwsze, projekt ustawy rozszerza zakres przedmiotowy zgłaszanych naruszeń, obejmując teraz szeroki wachlarz kwestii, takich jak wolność i prawa człowieka, handel ludźmi, a także obszary prawa pracy, w tym mobbing, dyskryminację czy naruszenia wolności związkowej. Dodatkowo, ustawa wyraźnie wyklucza sprawy dotyczące umów offsetowych i kwestii związanych z bezpieczeństwem państwa. 
 
Zgodnie z ostateczną wersją projektu, naruszenia, które podlegają zgłoszeniu, to działania lub zaniechania niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa. Obejmują one: 

1. Prawa pracy; 
2. Korupcję; 
3. Zamówienia publiczne; 
4. Usługi, produkty i rynki finansowe; 
5. Przeciwdziałanie praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu; 
6. Bezpieczeństwo produktów i ich zgodność z obowiązującymi normami; 
7. Bezpieczeństwo transportu; 
8. Ochronę środowiska; 
9. Ochronę radiologiczną i bezpieczeństwo jądrowe; 
10. Bezpieczeństwo żywności i pasz; 
11. Zdrowie i dobrostan zwierząt; 
12. Zdrowie publiczne; 
13. Ochronę konsumentów; 
14. Ochronę prywatności i danych osobowych; 
15. Bezpieczeństwo sieci i systemów teleinformatycznych; 
16. Interesy finansowe Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej;  
17. Rynek wewnętrzny Unii Europejskiej, obejmujący zasady konkurencji i pomoc państwa oraz kwestie opodatkowania osób prawnych; 
18. Konstytucyjną wolność i prawa człowieka i obywatela – dotyczące interakcji jednostek z organami władzy publicznej. 

Dodatkowo, polski ustawodawca przewiduje możliwość rozszerzenia tego katalogu przez pracodawcę o inne naruszenia, w tym dotyczące obowiązujących w danej organizacji regulacji wewnętrznych lub standardów etycznych. Taka elastyczność pozwala na bardziej kompleksowe dostosowanie przepisów do specyfiki danej organizacji, zwiększając tym samym skuteczność systemu ochrony sygnalistów. 

Kogo i czego dotyczy ustawa o ochronie sygnalistów w Polsce?

Kogo obejmuje ustawa o ochronie sygnalistów?

Ustawa o ochronie sygnalistów wprowadza nowe obowiązki nie tylko dla dużych korporacji, ale także dla szerszego spektrum organizacji. Dotyczy ona jednostek publicznych, z wyłączeniem organów gmin i powiatów liczących do 10 000 mieszkańców, oraz przedsiębiorstw zatrudniających więcej niż 50 pracowników. Te podmioty są zobowiązane do wprowadzenia szeregu mechanizmów zapewniających skuteczne zgłaszanie naruszeń, w tym opracowanie regulaminu przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych, ustanowienie odpowiednich kanałów przyjęcia zgłoszeń oraz wyznaczenie niezależnego podmiotu do ich obsługi. 

Obowiązki pracodawcy

Wdrożenie procedur zgłoszeniowych

Pracodawcy są zobowiązani do opracowania i wdrożenia wewnętrznych procedur zgłoszeń, które umożliwią pracownikom bezpieczne i skuteczne zgłaszanie naruszeń. Procedury te muszą jasno określać zasady przyjmowania zgłoszeń oraz zawierać informacje o dostępnych kanałach zgłoszeniowych. 

Wsparcie i szkolenia

Dodatkowo, pracodawcy mają obowiązek informować pracowników o przysługujących im prawach oraz szkolić ich w zakresie procedur zgłaszania nieprawidłowości. Takie działania mają na celu nie tylko zwiększenie świadomości o istnieniu systemu ochrony sygnalistów, ale również jego skuteczne wdrożenie. 

Kiedy ustawa o ochronie sygnalistów w Polsce wejdzie w życie?

Nowelizacja przepisów dotyczących ochrony sygnalistów w Polsce przewiduje, że ustawa wejdzie w życie po upływie trzech miesięcy od dnia jej ogłoszenia. W tym czasie podmioty prawne, zarówno publiczne jak i prywatne, zobowiązane będą do wdrożenia wewnętrznych kanałów zgłoszeń, co jest kluczowym elementem zapewniającym ochronę osób zgłaszających naruszenia. Równocześnie z wdrożeniem kanałów zgłoszeń, zaczną obowiązywać przepisy dotyczące ochrony praw sygnalistów oraz odpowiednie przepisy karne skierowane przeciwko osobom, które dopuszczają się działań odwetowych przeciwko sygnalistom. 

Dodatkowo, dla Rzecznika Praw Obywatelskich oraz innych organów publicznych ustawodawca przewidział dłuższy okres vacatio legis, wynoszący sześć miesięcy. Taki krok ma na celu zapewnienie tym instytucjom dodatkowego czasu na przygotowanie i dostosowanie się do nowych regulacji, które mają na celu wzmocnienie mechanizmów ochrony sygnalistów. Wprowadzenie tych przepisów ma kluczowe znaczenie dla zwiększenia transparentności oraz etycznych standardów działania zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym. 

Anonimowy Kanał Sygnalisty w LOG Plus – bezpieczne zgłaszanie naruszeń

W odpowiedzi na wymogi Dyrektywy o ochronie sygnalistów, w LOG Plus stworzyliśmy nowoczesne i bezpieczne rozwiązanie – anonimowy Kanał Sygnalisty. Dostępny w aplikacji kanał, stanowi odrębną, niezależną od głównej aplikacji witrynę, zaprojektowaną specjalnie do zgłaszania naruszeń w sposób bezpieczny i anonimowy. Dzięki temu użytkownicy mogą dokonywać zgłoszeń bez obawy o utratę prywatności, gdyż portal nie wymaga logowania, nie gromadzi danych osobowych ani nie śledzi użytkowników. 

Każdy zgłaszający otrzymuje jednorazowy token, który umożliwia mu śledzenie statusu zgłoszenia, jego aktualizację oraz kontrolę nad procesem rozpatrywania sprawy bez ryzyka identyfikacji. Taka konstrukcja Kanału Sygnalistów gwarantuje pełną anonimowość i jest idealnym rozwiązaniem dla organizacji poszukujących bezpiecznego sposobu na zgłaszanie potencjalnych naruszeń. Zachęcamy do kontaktu z naszymi specjalistami, aby dowiedzieć się więcej o funkcjonowaniu tego kanału w LOG Plus. 

Podsumowanie

Projekt ustawy o ochronie sygnalistów to istotny krok naprzód w zakresie ochrony praw pracowniczych w Polsce. Zapewniając bezpieczne i skuteczne ramy prawne dla zgłaszania nieprawidłowości, ustawa ma szansę znacząco poprawić standardy etyczne i prawne w polskich organizacjach. Oczekuje się, że wkrótce stanie się ona ważnym elementem systemu prawnego, chroniącym interesy pracowników oraz wspierającym uczciwe zarządzanie w firmach i instytucjach publicznych.